Սոնա Արշունեցին Հայ Ժողովրդի պարծանքն է - Новости - Новости - Новости

Դուք պատկերացնո՞ւմ եք սովետական ռեժիմի ժամանակ նման քայլը ինձ ուր էր տանում: Ես գիտակցում էի եւ պատրաստ էի անձս զոհել ազգիս համար: Այդ օրերին էր, որ ես գրել էի իմ, Մենք չենք մոռացել բանաստեղծությունը: Ապրիլի 20-ին դուրս եկա տանից գրադարան գնալու պատրվակով, բայց իմ մտադրությունն այլ էր. գիշերը 50 թռուցիկ էի պատրաստել, հարկավոր էր տարածել ու իմ նշանակետն էր Լենինականի քաղսովետի շենքը, որտեղ էր եւ, Բանվորե թերթի խմբագրությունը, որին կից բացվել էր, Բանթղթակիցների երկամյա համալսարանե, որտեղ ես հաճախում էի ազատ ունկնդրի կարգավիճակով, այդ շենքում էր նաեւ Գրողների միության Լենինականի բաժանմունքը, մի խոսքով՝ մտավոր ականությունը: Ինձ հետ վերցրել էի իմ բանաստեղծությունների տետրը, մտադիր էի իմ գրածները ներկայացնել Գրողների միության քարտուղար Լյուդվիգ Մխայելյանին, իր կարծիքն իմանալու համար: Նա արձակագիր էր, բարի, առաքինի մի անձնավորություն: Դուռը թակեցի, ձայն չկար, սեղմեցի, փակ էր: Մի պահ երկմտեցի, գնալ թռուցիկները տարածել, հետո կրկին հանդիպե՞լ, թե՞... այդ երկմտանքի մեջ էի, երբ ,Բանվորե թերթի խմբագրության դուռը բացվեց եւ... դեպի ինձ էին գալիս Հովհաննես Շիրազը եւ Լ. Միքայելյանը: Ես գամված մնացի իմ տեղում: Պետք է ընթերցողիս տեղեկացնեմ, որ Լ. Միքայելյանը հաճախ էր մեր տանը հյուրընկալվում՝ ոչ միայն նա, այնպես որ մենք ծանոթներ էինք: Մոտենալով ինձ նա ժպտերես բարեւեց, նույնը կրկնեց եւ Շիրազը: Մինչ Միքայելյանը գրպանից կհաներ բանալին, կբացեր դուռը, Շիրազը զննող հայացք գցեց վրաս եւ տեսնելով ձեռքիս տետրը ասաց. - Բանաստեղծություննե՞ր են, գրո՞ւմ ես:
Մինչ ես կմտածեի՝ այո, թե ոչ ասեմ, նա մոտ եցավ ինձ, վերցրեց տետրը: Ես ներքուստ ցնծում էի: Երբ ներս մտանք, նա մեկը մյուսի հետեւից բարձրաձայն կարդաց եւ երբ հասավ ,Մենք չենք մոռացելե բանաստեղծությանը, հանկարծ բացականչեց. - Հոյակապ է, շատ ճիշտ է գրված, ու գեղեցիկ:
Նույնը կարդաց երկրորդ անգամ, արդեն ասմունքելու ձեւով: Երբ վերջացրեց, շուռ եկավ դեպի Լ. Միքայելյանը եւ ասաց. - Հը՞, ի՞նչ կասես, էս սկսնակներին ընչի՞ տեղ չեք տալիս:
Միքայելյանը ժպտալով նայեց ինձ.
- Հայրը գրում է, բայց որ ինքն էլ է գրում՝ ես նոր իմացա:
Այո՛, ես ամաչում էի, գրածներս թաքցնում էի, որ ոչ ոք չկարդար: Հայրս ու Շիրազը միասին բանվորական հանրակացարանում, նույն սենյակում բավական երկար ժամանակ ապրել էին, ես կասկածում էի.
- Բա որ չհիշի՞:- Ու չներկայացա, թե ո՞ւմ աղջիկն եմ:
Շիրազը դիմեց ինձ.
- Դու կարո՞ղ ես ասմունքել:
- Այո՛, իհարկե կարող եմ,- պատասխանեցի ես:
- Ես վաղը երեկոյան հրավիրված եմ երեկոյի, դու կարո՞ղ ես գալ եւ արտասանել քո ,Մենք չենք մոռացելե բանաստեղծությունը: Հեռախոսիդ համարը տուր ինձ:
Այսպես պայմանավորվեցինք ու դուրս եկա սենյակից, բայց ոչ շենքից: Արդեն ասացի, որ այդ մեծ շենքի մեջ եւ թերթի խմբագրությունն էր, եւ Գրողների միությունը, եւ քաղսովետը, թե՞ գործկոմը, այդ ինձ այդքան էլ չէր հետաքրքրում, բայց որ շենքը շատ մարդաշատ էր, այդ էր ինձ ամենակարեւորը: Ես սկսեցի մեկիկ-մեկիկ, շատ զգույշ թռուցիկներս ցրել: Շիրազը նոր լիցք հաղորդեց ինձ: Վերջին թռուցիկն էլ գցեցի աստիճանների վրա ու թեթեւացած շունչ քաշեցի եւ շտապեցի շենքից դուրս գալ, երբ թիկունքիցս մեկը կանչեց.
- Մի րոպե, կարելի՞ է, մի րոպե:
Ես զգացի, որ խոսքն ինձ է վերաբերում, աշխատեցի չլսելու տալ, բայց նույն ձայնը նորից կրկնվեց.
- Ձեզ հետ եմ, աղջիկ ջան, մի րոպե,- արդեն նա իմ կողքին էր, ձեռքին իմ գցած թռուցիկն էր, ես ստիպված էի նրան լսել:
- Դո՛ւ գցեցիր, ես տեսա,- ինձ պարզելով թռուցիկը ասաց նա:
- Ե՞ս, բայց սա ի՞նչ է,- իբր բանից անտեղյակ, զարմացական տոնով հարցրի ես ու անմիջապես ավելացրի,- շտապում եմ, կներեք:
Նա ժպտաց, ծալեց թռուցիկը, դրեց գրպանը եւ ասաց.
- Ես սա լավ կպահեմ: Ուրախ եմ, որ ծանոթացանք:
Դա մեր ծանոթության սկիզբն էր: Նա Կիրովաբադից էր, անգլերեն լեզվի ուսուցիչ, անունը՝ Սերգեյ, իսկ ազգանունը չեմ հիշում: Այսօր էլ նրա խոսքերը հնչում են ականջիս.
- Դու Մասիս սար ես պահանջում, բայց գիտե՞ս, թե ինչ է կատարվում Նախիջեւանում, Ղարաբաղում, Կիրովաբադում. հայաթափություն, նույն թուրքի ձեռագիրն այստեղ է իրագործվում: Նույն ճակատագիրը նրանց է սպասում: 1988-ի Սումգայիթը նրա ասածների վառ ապացույցն էր, բայց փառք Աստծո, որ մեր քաջարի, հայրենասեր նվիրյալների կյանքի, խիզախումն երի գնով հաղթեցինք ու ապացուցեցինք, որ հայը արյուն կթափի, բայց հող չի զիջի այլեւս: Աստված պահապան իմ ազգին:
Նորից շարունակեմ. 1965 թ. ապրիլի 21:
Ակումբը, որը բանվորական էր, բավական մեծ էր ու լեփ-լեցուն: Շիրազը գործարանի աշխատակիցների հետ նստած էր բեմում, իսկ ես դահլիճի առաջին շարքում:
Դահլիճը շատ ջերմ ընդունեց Շիրազին, շատ ջերմ: Նա կարդաց իր անտիպ գործերից: Մոռացա ասել, որ նա իր ելույթը սկսեց հայրենասիրական կոչերով, ժողովրդի մեջ արթնացրեց եղեռնի հիշատակը վառ պահելու, պայքարելու, պահանջելու ազգին հասցրած վնասը վերականգնելու ու մեր պապերի հողը նորից վայելելու պահանջով, որը պետք է լինի ամեն մարդու մեջ, ով իրեն հայ է համարում: Այս պետք է լինի ազգի հիմնական գաղափարախոսության հիմքը: Դահլիճում միլիցիոներն եր էին շրջում, իբր կարգ են պաշտպանում, չգիտ եմ՝ դա վերեւի՞ց էր կարգադրված, թե՞... Անտիպ գործերը, որոնք ավելի ընդգծված հայրենասիրական էին, երեկոյի կազմակերպիչը կամացուկ զգուշացրեց Շիրազին նրանց ներկայությունը: Շիրազը չդիմացավ ու մեկեն ժայթքեց.
- Էդ միլիցեքը հա՞յ են, թե՞ թուրք: Էդ եղեռնը մոռացողը ուրեմն հայ չի:
Բարեբախտաբար միլիցիոներները հայ գտնվ եցին եւ ոչ մի արտառոց բան տեղի չունեցավ: Այդ պահին հենց ինքը՝ բանաստեղծը հայտարարեց.
- Սոնյա Հովհաննիսյանը կարտասանի իր գրած,Մենք չենք մոռացելե բանաստեղծությունը:
Այդ պահը երբեք ես չեմ մոռանա: Արտասանում էի բարձր, առոգանությամբ: Վերջացնելուց հետո երկար ժամանակ ծափահարում էին, ծափահարում էր եւ Շիրազը: Չգիտեմ, բանաստեղծի ներկ այացնելը, թե դահլիճի նստածները, բոլորն էլ ճանաչում էին ինձ, մենք ապրում էինք այդ թաղամասում, թե՞ իրոք բանաստեղծությունն արժանի էր ծափի, չգիտեմ: Երեկոյի վերջում Շիրազն իրեն նվիրած ծաղիկները հանդիսավոր նվիրեց ինձ.
- Այս ծաղիկները ի սրտե նվիրում եմ Սոնյային իր գրած լավ բանաստեղծության համար:
Այդ օրն իմ կյանքում մնաց հեքիաթային: Դրսում ժողովուրդը հավաքվել էր Շիրազի շուրջը, հարցեր էին տալիս եւ ի~նչ, աչքս առավ հորս նրա հետ զրուցելիս: Երկու ընկերներ գտել էին միմյանց: Ես ծաղիկները գրկած վազեցի տուն, սիրտս արագ-արագ բաբախում էր, հուզմունքից էր, թե... ես ինձ իրոք վատ էի զգում:
Հաջորդ օրը առավոտյան Շիրազը նորից զանգահարեց: Այս անգամ ցերեկույթ էր մի գործարանում, եւ նորից արտասանելու համար: Երբ ցերե կույթը վերջացավ, Շիրազը մոտեցավ ինձ եւ խորհրդավոր տոնով ասաց.
- Ես էսօր պիտի գնամ, վաղը պիտի ցույցի դուրս գանք, ես Երեւանում պիտի լինեմ: Դու շարունակիր գրել:
Նրա գնալուց հետո իմ մեջ ավելի թեժացավ կրակը: Նկարչական տետր առնելով չէի հասցնում, թռուցիկների թիվը բազմապատկվեց: Լինում էի ամենուրեք՝ դպրոց, ինստիտուտ, հիմնարկ-ձեռն արկություն (իմ բանթղթակիցների երկամյա համալսարանի ունկնդրի վկայականով իմ դեմ փակ դուռ չկար) միեւնույն է... Թռուցիկ տարածելը իմ անձնական գաղտնիքն էր:
Հաճախ էի լինում Կիրովի անվան քաղաքային գրադարանում, որտեղ ծանոթացել էի երկու լավ, շատ լավ իմ հասակակից աղջիկների հետ՝ մեկը բանաստեղծ Հովհաննես Գրիգորյանի քույրը՝ Դոնարան, իսկ մյուսը՝ Տանյա Հովհաննիսյանը, որը հետագայում, ինչպես շատ հետո իմացա, մի քանի գրքերի հեղինակ է, այսօր Տանյան չկա, երկրաշարժի զոհ դարձավ, իսկ Դոնարայից ընդհանրապես տեղեկություն չունեմ: Բայց նրանց ու այս իմ հեղափոխական օրերի հուշերը շատ թարմ են: Զբաղված լինելով թռուցիկ տարածելով մի շաբաթ չէի այցելել գրադարան ու իմ շատ սիրելի ընկերուհիներին կարոտել էի, անկախ ինձանից ոտքերս ինձ տարան գրադարան, նրանց հանդիպելու ակնկալիքով: Չսխալվեցի, նրանք այնտեղ էին: Ասես հարյուր տարի իրար չէինք տեսել:
- Ո՞ւր էիր կորել,- վրա պրծան երկուսով:
Ես նրանցից գաղտնիք չունեի, ուստի գաղտնիքիս կծիկը բացեցի: Նրանք պլշած ինձ էին նայում: Դա ինձ անհանգստացրեց: Ես սկսեցի այսպես ասած իմ դասախոսական աշխատանքը: Նրանց մեջ հայրենասիրական գաղափարներ արթնացնելու համար պետք չէր գրքերից կառչել, տատիս պատմածներն էլ բավական էին: Ինձ հաջողվեց: Աղջիկները նկատեցին իմ ոգեւորությունը եւ շեղելու համար ինձ առաջարկություն արեցին.
- Եկեք հանպատրաստից մեկս մյուսիս մի բանաստեղծություն նվիրենք, դե՛ սկսեցինք:
Ես շատ խզմզեցի, բայց ոչինչ չստացվեց:
Առաջինը Տանյան ընթերցեց՝ ինձ նվիրված, հետո՝ Դոնարան:

Անցան տարիներ, ես ամուսնացա Արտաշատ քաղաքում ու իմ լավ ընկերուհուն այդպես էլ չտեսա, միայն իմացա, որ Սումգայիթի ջարդերից հետո՝ Ղարաբաղյան շարժման ժամանակ Տանյան ցույցերի ժամանակ կրակոտ ելույթներ է ունեցել, եղբայրս տեղեկացրեց: Ներքուստ իմ մեջ ուրախանում էի, որ դասերս իզուր չեն անցել, հետո իմացա, որ երկրաշարժի զոհն է դարձել, իսկ Դոնարայից ընդհանրապես տեղեկություն չունեմ:
1970 թ. ես երկու երեխայի մայր էի արդեն: Գնումների համար մեծ տղայիս՝ Մամիկոնի հետ գնացի Երեւան գնումների, փոքրիս՝ Սամվելին թողել էի սկեսրոջս մոտ: Այնքան երկար խանութից խանութ շրջեցի, որ հա՛մ ես հոգնեցի, հա՛մ էլ փոքրիկս: Նա պպզեց ու հրաժարվեց քայլել: Ես շվարած՝ առանց այդ էլ բեռս ծանր էր, ես էլ հոգնած, նրան գրկել չէի կարող, սպասեցի, որ քիչ հանգստանա ու գնանք: Այդ ժամանակ էր,որ հեռվից դեպի իմ կողմն էր գալիս Շիրազը ինչ-որ մեկի հետ: Շատ ուրախացա նրան տեսնելով, բայց որ անծանոթի հետ էր, հետո էլ էլի կասկածանք ընկավ իմ մեջ, կարող է ինձ չհիշի, ուստի որոշեցի թիկունքով կանգնել: Ես զգացի, որ նրանց ոտնաձայները ինձ մոտ կանգ առան: Շուռ եկա, Շիրազը գրկեց տղայիս ու հարցական դիմեց ինձ.
- Էս ինչո՞ւ չես գրկում էրեխուն,- հետո ուշադիր նայեց ինձ ու նորից կրկնեց.- Սոնյա՛, ինչո՞ւ չես գրկում էս սիրուն էրեխուն:
Ես շիկնեցի: Երբեւէ նման հանդիպում չէի սպասում: Սրտիս խորքում ուրախ էի, որ Շիրազի հիշողության մեջ անջնջելի էի մնացել:
- Ո՞ր կողմն եք գնում,- հարցրեց նա:
- Մոտակա կանգառը,- պատասխանեցի ես:
- Գնանք,- նա տղայիս գրկած համբուրելով, սիրելով քայլում էինք: Տղաս շատ գեղեցիկ էր, շա~տ, հենց այդ գեղեցկությունն էր, որ բանաստեղծի աչքից չէր վրիպել: Մեզ հետ քայլում էր Շիրազին ուղեկցող մարդը: Ճանապարհի կեսից նա վերցրեց տղայիս Շիրազի գրկից.
- Տուր ինձ, մի քիչ էլ ես սիրեմ,- ասելով:
- Գրո՞ւմ ես, թե՞ թարկել ես,- չսպասելով պատասխանիս հարցրեց.- հերդ ո՞նց է, ընկերոջս կբարեւես:
- Գրում եմ, բայց քիչ, շատ եմ զբաղված:
Նա հետաքրքրվեց, թե երեխուս անունը ի՞նչ է, երբ ես ասացի, թե Մամիկոն է, իսկ փոքրիկինս էլ Սամվել, ուրախացավ.
- Ապրես, որ հայկական անուններ ես դրել:
Չնկատեցի, թե ինչպես հասանք կանգառ, այդ պահին էլ ավտոբուսը կանգնեց: Ինձ ոչինչ չէր մնում, հրաժեշտ տվեցի, շնորհակալություն հայտն եցի եւ Շիրազից, եւ անծանոթից եւ բարձրացա ավտոբուս: Շատ անսպասելի, հաճելի հանդիպում էր:

Վերջին անգամ Շիրազին այցելեցի ինքս, հորս մահից հետո, որպեսզի օգնի իր խորհուրդներով, աջակցի հորս թողած ստեղծագործությունների տպագրման գործում: Ավա~ղ, նա շատ վատառողջ էր, անկողնում պառկած: Տեսնելով նրա վիճակը ես իմ հոգսերով չծանրաբեռնեցի, ուղղակի ասացի, որ եկել եմ հենց այնպես: Ամիսներ հետո նա մահացավ: Շատ դժվար տարա նրա մահը, ասես ազգս որբացած լիներ:

Անցան տարիներ, երբ սումգայիթյան ջարդերից հետո սկսվեց Ղարաբաղյան շարժումը՝ համազգային զարթոնքը, սիրտս տեղից թռչում էր,բայց ներքուստ ցավում, որ Շիրազը չտեսավ, որ հայը բռունցք է դարձել, իր կորցրածը արյան գնով վերցրեց:
Անցել են տարիներ, այսօր հեռու եմ հայրենիքից, իմ հայրենիքից, բայց միայն ֆիզիկապես ու ժամանակավոր, ինձ օտար է, օտար ու ամեն ինչ՝ եւ հող, եւ ջուր, եւ օդ, եւ արեւ, անգամ ծաղիկն է անբույր: Այստեղ եմ, որ որդիներս, որ հիմնվել են օտար երկրում, տուն բերեմ, որ ձագերիս ձագերն անգամ օտար լեզվով չբարբառեն, որ հայ մնան ու չձուլվեն, այս է միակ նպատակս: Բայց թող ասեմ, խոստովանեմ. այս հեռավորությունն ավելի է բազմապատկել իմ սերը հայրենիքիս հանդեպ: Ես ապրում եմ հայրենիքիս հաջողություններով ու անհաջողություններով եւ այստեղից պայքարել պատմական անարդարության դեմ, թեկուզ գրիչով:
2004-ի դեկտեմբերի 17-ին, երբ Եվրոպ այի հայության հանրահավաքն էր Բրյուսելում, ես նորից ծնվեցի. սիրտս ցնծում էր. Չարենցի երազած հավաքական ուժն էի տեսնում ամբոխի մեջ: Հայաստանից ներկա էր Հայ հեղափոխական դաշնակցությունից Հրանտ Մարգարյանը, որը փայլուն ելույթ ունեցավ, Ռամկավար կուսակցությունից, կար ներկայացուցիչ Ռուսաստանից, իսկ Եվրոպայի ամբողջ տարածքից, տարբեր տարիքի,ելույթները շատ բոցաշունչ էին. նրանք ոչ միայն հայեր էին, այլ ֆրանսիացի, հույն, ասորի, քուրդ, մի խոսքով՝ նրանք, ովքեր լավ էին ճանաչում թուրք ազգին:
- Ո՛չ Թուրքիային Եվրոպա, ո՛չ, ո՛չ, ո՛չ...
Վանկարկում էր ամբոխը վեց ժամ շարունակ: Որպեսզի պատկերացնեք այդ ամբոխի ուժը մեկնաբանեմ. վերեւից թափվում էր տեղատարափ անձրեւը, փչում էր սառը քամին, բայց ոչինչ չկարողացավ ընկճել հայի ամուր կամքը, հավաքական կամքը: Երբ ես զրուցում էի Հրանտ Մարգարյանի հետ. - Այս պահը Չարենցի երազած ժամն է,- ասացի:
Զրուցակիցներիցս մեկը շտապեց ավելացնել.
- Չարենցի աղջիկն ու թոռնուհին էլ այստեղ են:
Ուրիշ կերպ լինել չէր էլ կարող. պտուղը ծառից հեռու չի ընկնում: Ես շատ էի ցանկանում բարձրանալ բեմահարթակ եւ արտասանել իմ գրած,Աշխարհակալըե, կամ ,Արդար դատաստանե, թեկուզ ինչո՞ւ չէ՝ ,Մենք չենք մոռացելե բանաստ եղծությունները, բայց ֆիզիկապես անկարող էի. ներքին հուզմունքը, ցուրտը միաձուլվել եւ առաջացրել էին դող: Դողում էր ողջ մարմինս, դժվար թե կարողանայի սահուն արտասանել,սակայն ինչպես 1965-ին ես թռուցիկ էի տարածում, այդպես էլ Բրյուսելում ես իմ բաժին գործը կատարեցի: Հանրահավաքը, որը լուսաբանելու համար անթիվ, անհամար լրագրողներ կային, ես նրանց բոլորին տալիս էի այդ բանաստեղծությունների ֆրանսերեն ու անգլերեն թարգմանությունները: Ես այստեղ՝ Եվրոպայի սրտում բնավ էլ չէի վախենում, քանի որ քիչ թե շատ դեմոկրատիա կա: Իմ մեջ բարձր տպավորություն թողեց հանրահավաքը վարող աղջնակը, որը վեց ժամ շարունակ հարց էր ուղղում ամբոխին, ընդգծված արեւմտահայերենով եւ գեղեցիկ, շատ գեղեցիկ տոնայնությամբ.
- Դուք կուզե՞ք, դուք համաձա՞յն եք, որ մարդասպան Թուրքիան արյունոտ ձեռքերով մտնի Եվրոպա...
- Ո՛չ, ո՛չ, ո՛չ,- հետո ֆրանսերեն,- no, no, no...
Ես այս տարիքիս պատրաստ էի ծնկի գալ նրա առաջ, համբուրել նրա ճակատը...
Տա աստված, որ հայ մայրերը միայն այսպիսի զավակներ ծնեն:
Չարենցի կտակած պատվիրանը՝ հավաքական ուժը, սա պետք է լինի ազգային գաղափարախոսության հիմքը:
Ամուր քրիստոնեական հավատք եւ անձնուրաց հայրենասիրություն: Այս երկու հասկացողությունն է, որ պետք է դեռ դպրոցից սերմանվի մատաղ սերնդին, որ ազգի հիմքերն ամուր լինեն: Սովը չէ, որ ազգը քայքայում է, ամենամեծ քայքայիչը, դա պառակտված, անմիաբան լինելն է:
Այս մարդաշատ հանրահավաքը դրա վառ ապացույցն էր: Ավարտում եմ միտքս, հուշերս, Չարենցին նվիրած տողերով.

Մեր կայքի կողմից օգտագործվել է հետևյալ լինքը՝